POLONYALI YÖNETMEN İSTANBUL’DA ANILDI
Grotowski gökten inmedi
UNESCO’ya bağlı ülkeler, 2009’un “Grotowski Yılı” ilan edilmesi nedeniyle, Polonya’nın dünyaca ünlü tiyatro sanatçısını anıyor. Grotowski İstanbul’daki toplantılarda çok öznel olarak ele alındı. Oysa gökten inmemişti Grotowski; Polonya toplumunun içinden çıkmış, ülkesinde aldığı eğitimlerden sonra Grotowski olmuştur.
HAYATİ ASILYAZICI
Jerzy Grotowski, dünyanın bütün kültür merkezlerinde inanılmaz bir üne sahip olmuştur. Genel olarak Yoksul Tiyatro’nun kurucusu, yönetmen, kuramcı olarak bilinmektedir. Polonya’daki tiyatrosu, şimdilerde eski işlevini yitirmekle birlikte, Laboratuar Tiyatrosu olarak tarihsel işlevini yerine getirmiştir.
Grotowski’nin popüler tiyatro insanı olduğunu, ülkemizde de çok tanınmakta olduğunu belirtmeliyim. Özellikle İstanbul’da çok tanınmasının bir nedeni de, Beklan Algan-Ayla Algan’ın kurup yönettikleri Tiyatro Araştırmaları Laboratuarı (TAL) da Grotowski tiyatrosu üzerinde, örneklemeli çalışmalar yapmıştır. Özellikle vücut eğitimi, beden çalışmaları konusunda TAL, çok etkin çalışmaları, uzmanlarını çağırarak sürdürmüştür. Bu açıdan bakıldığında, Türk Tiyatrosu’nda Grotowski yönteminin etkisi vardır.
Bu satırların yazarı Polonya Tiyatrosu üzerine yerinde araştırarak çok sayıda inceleme yazısı yazdı. Grotowski ve Laboratuar Tiyatrosu hakkında Türkiye’deki ilk yazıları, 1970’lerden 1987’ye kadar kesintisiz denebilecek aralıklarla yayımlandı.
İSTANBUL’DA ANILDI
Grotowski (1933-1999), 2 Kasım günü Garaj İstanbul’da anıldı. Toplantıda Grotowski uzmanları Leszek Kolankiewicz ve Ludwik Flaszen konuştu. Flaszen, Grotowski’nin edebiyat-dramaturg ve yönetici arkadaşı olarak, Laboratuar Tiyatrosu’nda sürekli birlikte olduğu yazar ve yöneticiydi. Toplantının ikincisi, 3 Kasım’da Yeditepe Üniversitesi’nde film gösterisi ve panelle gerçekleştirildi. İki Polonyalı tiyatro sanatçısını Türkiye’ye davet eden, ağırlayan, Polonya Başkonsolosluğuydu. Başkonsolos Miroslaw Stawski, diplomatlığının üstün niteliklerini taşıyan kültürlü bir insandır. Olayın önemini bildiği için sözkonusu toplantının sponsorluğunu da yerine getirmiştir.
Ancak sanatçı, İstanbul’daki toplantılarda çok öznel olarak ele alındı. Grotowski, Polonya Tiyatrosu ile özdeşleştirilerek ele alınıp incelenmelidir.
RASTLANTI DEĞİL
Jerzy Grotowski, öznel olarak ele alınsa bile, onun yetiştiği ortamı göz ardı edemeyiz. Çünkü Grotowski, Polonya Tiyatrosu’nun yetiştirdiği bir tiyatro insanıdır; çok yönlü bir sanatçıdır. Benzersizliği, geliştirdiği tiyatro yönteminde görülmektedir. Sosyalist toplumun sanatçısı olarak yetişmesine karşın, Batı’ya gittiğinde sadece Grotowski’yi benimsiyorlardı ve görkemli Polonya Tiyatrosu’nu görmezden geliyorlardı. Oysa gökten inmemişti Grotowski; Polonya toplumunun içinden çıkmış, ülkesinde aldığı eğitimlerden sonra Grotowski olmuştu.
Polonya’da köklü bir tiyatro geleneği vardır. Polonya halkının yaşamında, tiyatro bir özgürlük sanatıdır. Bütün savaşımlarında tiyatro olgusu vardır. II. Dünya Savaşı’ndan sonra, Batı’daki bütün tiyatroların önüne geçmiş, deneysel (eksperimental) tiyatro ile çağdaş tiyatro olayı, ülkeyi sarıp sarmalamıştır. Bu nedenle Grotowski, rastlantısal biçimde ortaya çıkmadı.
TİYATRO TARİHİNDE SÜREKLİ KALACAK
Çağdaş Polonya Tiyatrosu, Polonya’yı bir tiyatro cumhuriyetine çevirmişti.
Klasik yazarlar, yeni yorumlanışlarıyla ilgi odağı olmaya başlamıştı. Witkiewiç’ten Mrozek’e, Rujewiç’e uzanan yazarların afişlerdeki sürekli görüntüleri, yazar-seyirci-tiyatro ilişkilerinin seçkin örnekleriydiler. Berliner Ensamble’da oynanamayan Brecht’in tüm yapıtları, Polonya Tiyatrosu’nda sahneye konuldu. Grotowski, Szajna, Kantor deneysel tiyatronun hâlâ erişilemeyen yaratıcı rejisörlerdir. Her üç tiyatro insanının yaratıları, Polonya tiyatrosu tarihine nakşedilmiştir. Grotowski, Polonya’da yetişmiş, orada tiyatrosunu dünyaya duyurmuş, daha sonra derslerini Batı’da sürdürmüştür. Daha Batı’ya gitmeden, Rusya’yı ve Çin’i harmanlamıştır. Oyuncunun beden eğitimindeki reformu, tiyatro tarihinde sürekli kalacaktır.
Fotoğraf: Jerzy Grotowski. Polonya Tiyatrosu’nun yetiştirdiği çok yönlü bir sanatçı.
