Yılmaz Ersöz: "Yazın'ın Yeni Yüzü E-Kitap"

 

"Yazın"ın Yeni Yüzü:

E-Kitap

 

Yılmaz Ersöz

 

      İnternetin yaşamımıza girip tüm alanlarda değişimi hızlandırdığı ikibinli yılların başlangıcından bu yana, kâğıt yayıncılığın sona ereceği ve çevrimiçi yayıncılığın başını alıp gideceği söyleniyordu. Ancak öyle olmadı, İnternet yayıncılığının gelişmesine karşın, yayınlara para kazandıracak "kârlı" iş örnekleri geliştirilemedi. Bir iki ayrıcalık dışında İnternet, yayın gruplarında başı çekemedi. Tersine, kâğıt yayınların desteğiyle yaşamını sürdürdü. 2013 yılı başında kâğıt baskıya son veren Newsweek’in 2014 ile birlikte yeniden kâğıda dönmesi de. konuyu örneklemesi bakımından başka özellikleriyle ülkemizde de yaygınlaşma eğilimine girmiştir. İnternetin gelişimi ve uygulayımbilimde gün geçtikçe artan biçimde gözlenen gelişmelerle birlikte elektronik yayınlar da çeşitlendi. Türkiye'de e-kitap  bir ilginç gelişmedir. 

      İnternet ve gezgin aygıtlarımız iş ve toplumsal yaşamımızı derinden etkiliyor. Yeni iş örnekleri gelişirken, klasik İş süreçlerinde ise verimlilik, nitelik ve hız artışı yaşanıyor. Kâğıttan vazgeçemiyoruz bir türlü. Hemen hemen her iş alanı için geçerli olan bu saptama doğal olarak içerik üreticileri İçin de geçerli. Doğal olarak bu işin getirdiği sıkıntılar ve beklenti yanılgıları da yok değil.

Tanımlar

      UNESCO'nun halen geçerliliğini koruyan tanımına göre kitap, "kapaklan dışında sayılmak üzere, en az 49 sayfadan oluşan, süreli olmayan, belirli bir ülkede yayınlanan ve kamunun yararına sunulmuş yayındır. E-kitap (elektronik kitap) ise. yeni bir kitap okuma deneyimidir. Çoğunlukla, dünyaca kabul görmüş ePub standartlarında oluşturulmuştur. Geleneksel kitabın sunamadığı pek çok yeniliği okuyuculara sunar, örneğin kitaplıklarımızı cep telefonumuzda ya da tablet bilgisayarımızda taşıyabilir, aynı anda pek çok kitabı rahatça tek bir gezgin aygıttan okuyabilir, kitabın beğendiğimiz bölümlerini toplumsal medyada arkadaşlarımızla paylaşabiliriz. Basım, taşıma giderleri olmayan çevre dostu ve ekonomik elektronik kitaplar; çok ortamlı kullanılabilirliği özelliğiyle hızla yaygınlaşıyor. Güncellenebilir, her yerden kolayca erişilebilir, uyumlandırılabilir ve geliştirilebilir olması da e-kitapların değerini artırıyor. Kuşkusuz kâğıt kokusunu almanın ve sayfalara dokunmanın yeri, okur için her zaman özel olacak. Ancak,  internet erişimi de göz önünde bulundurulunca; e-kitaplar, o an bulunulan yerden bağımsız etkileşimli kullanım ve erişimdünyası; yayıncılar, satış, bütçe ve erekleri çerçevesinde hızla değişiyor. Yalnızca yazın, çeviri ya da akademik alanlarda değil, yaygın eğitim alanında da e-yayımların artacağını öngörmek  olası. Yaygın gezgin aygıtların her yerden ve her zaman kesintisiz kullanımı ve ekran kültürünün getirdiği alışkanlıklarla sürekli ekranlara bakma gereksinimi duyanlar için e-kitaplar çekici olacaktır. İlginç, kolay anlaşılabilir, belki biraz halkın beğenisine uygun ama anlamlı içerikler sunan e-kitapların, normalde basılı kitap okumayan kitleyi bile çekme olasılığı var.

 

Ülkemizde Durum

      2 Aralık 2013'te yürürlüğe giren vergi düzenlemesiyle, elektronik yayınlarda yüzde 18 olan KDV oranları e-kitaplarda yüzde 8, e-gazete ve dergilerde ise yüzde 1'e düşürüldü. Yüksek vergi engelinin ortadan kalkması, e-kıtap sektörünün önünü açacak gibi görünüyor. Çok sayıda ınternet sitesi ve yayınevi de elektronik kitap yayıncılığının, yayıncılık sektörünün yeni bir alanı olduğunun ve bu alana girerek gelecekte daha sağlam bir yer edinebileceğinin bilincine varmış durumda.

      Ancak, E-kitaplarda indirilen KDV oranının, satış fiyatlarını da düşürmesi beklentisi henüz gerçekleşmedi. Kuşkusuz basım alanında tek fîyatlandırma kalemi maliyet değil, ancak en azından elektronik ortama taşınacak kimi kitapların fiyatlarının düşme olasılığı olacak diyebiliriz. Bunun yanı sıra e-kitap ve dergiler sanal ortamda elektronik reklam çalışmalarına açık bir alan olarak görülüyor. Bu nedenle gerek kurumsal katkıcılar (sponsor), gerekse bilgisunar içeriğini kesintisiz izleyebilmek isteyenlerce, güdülenme (motivasyon) araçları olarak kullanılabilir. Ayrımlı kazanç örnekleri gibi, ödeme örneklerinin geliştirilmesi de söz konusu. Çok sayıda kitap satış sitesinde, E-kitaplar için önce satın al, sonra öde uygulamaları bulunuyor. Yalnızca okuduğu kadar ödeyen okurlar, sayfalar arasında hızlıca göz atarak, istedikleri yerden okumaya başlayıp, kitapların sadece belli bölümlerini satın alma seçeneğini de kullanabiliyorlar. Ülkemizde e-kitap,  tüm önyargılarla birlikte, gelişimini sürdürüyor. Örneğin, Idefix'te satışa sunulan e-kitap sayısı şu anda 10254.  Idefix dışında bilinen çok sayıda yayıncı da bilgisunarlan üzerinden e-kitap satışına başladı. Son zamanlarda yurtdışında olduğu gibi ülkemizde de. geliştirilen çeşitli uygulamalar yardımı ile e-kitaplarımızı, dilediğimiz zaman satın alıp, kullanmış olduğumuz aygıta yükleyerek okumaya başlayabiliyoruz. Bu uygulamaları (Ör.TTNET Kitap. Turkcell Kitaplık, vb.) telefonumuza ya da başka gezgin aygıtımıza yükleyeceğimiz yazılımlar ile kullanabiliyoruz. Andığımız yöntemlerle, dünya klasiklerinden çok satanlara, kültür-sanat ulamından (kategori) ders kitaplarına dek pek çok ayrımlı ölçekte e-kitabı, internette bulabiliriz.

      Elektronik kitaplarda, uygulayımbilimin getirdiği kullanım kolaylıklarına sıkça rastlarız. İstediğimiz kitabı veya metni kolayca arayabilir, notlarımızı aldıktan sonra kaydedebilir, aynı kitaba aynı şifre ile öbür aygıtlarımızdan ulaşabiliriz (Android işletim sistemi yüklü akıllı telefon veya tablet, iPad veya iPhone gibi.)

E-kitaplık uygulamaları

      E-kİtaplar internetten kolayca satın alınabiliyor. Tümüyle ya da bölümceleri ücretsiz olarak indirilebiliyor. Elektronik yayınlarda uluslararası yapıtlara ulaşmak da çok kolay. Kaynak olarak kullanımı ve saklama kolaylığının yanı sıra, taşınabilirliği nedeniyle de pratik olan e-kitapları, e-kitaplıklara farklı dizgilerle yerleştirmek de oldukça keyifli ve yayıncılar arasında ayrım yaratabiliyor. E-kİtaplık uygulamaları yaygın olarak kullanılan gezgin aygıtlara yüklenebiliyor. Gezgin aygıtlar üzerinde çalışan yazılım ve uygulama geliştiriciler arttıkça, kitap severler için bir tutku olan ayrımlı kitaplık uygulamalarının da geliştirileceğini varsayabiliriz.

E-Kitabın Yararları/Üstünlükleri:

      O an bulunulan yerden bağımsızdır. Son dönemde yerel denetçi kurumlar ve yayıncının bağlı olduğu ülke kaynaklı olarak, yasa koyucu tarafından getirilen sınırlamalar ürkütücü olsa da, E-kitapları dünyanın her yerinde(n) satın alabilir, aygıtımıza yükleyebilir ve okuyabiliriz. Zaman kullanımını verimli kılar. İstediğimiz kitaba arama yaparak ulaşabilir, birkaç saniyede dilediğimiz kitabın İyesi olabiliriz. Ekonomiktir. Kitaplarımızı kredi kartımız ve biriken puanlar ile indirimli alabilir, ek armağanlar kazanabiliriz.
Taşıması kolaydır. İstediğimiz sayıda kitabı, akıllı telefon veya tablet  bilgisayarımızda çevrimdışı (offline) olarak herhangi bir fiziksel yük taşımadan bulundurabilir ve okuyabiliriz. Paylaşma ve sosyalleşme eğilimini güçlendirir. E-kitaplann seçeceğimiz bölümlerini toplumsal medyada arkadaşlarımızla paylaşabiliriz. Bireyselieştirilebilir. E-kitaplarımızın yazı büyüklüğünü veya metin biçimini beğenimize göre değiştirebilir, gece/gündüz ayarlarını yeniden tanımlayarak daha işlevsel kılabiliriz. DRM'li güvenlik sunar. Dünyada yaygın kullanılan. Adobe yazılım firmasının geliştirdiği DRM (Digital Haklar Yönetimi) uygulaması ile e-kifaplar güvenli bir biçimde şifrelenmektedir.

 

Elektronik Kitap ve Telif Haklar

      Basılı yayınlarda olduğu gibi elektronik yayınlarda da yayın üzerinde telif hakkı bulunan tarafların haklarının korunması yasalarla güvence altına alınmıştır Ancak basılı yayınlarda bugün bile telif hakkı saldırılarına karşı kesin bir çözüm bulunamamışken, çok daha kolay çoğaltılarak kontrolsüzce paylaşılabilen elektronik yayınlarda bu sorunun nasıl çözüleceği varolan düzenlemelere ve süregelen çalışmalara karşın tartışma konusudur. Satılan içeriklerden ve fiyatlandırmadan e-kitap satıcıları sorumlu değildir, e-kitaplann fiyatları ilgili yayınevleri tarafından belirlenmektedir.

Telif hakkı; yapıt sahiplerine belirli bir süre İçin yasayla tanınan mane»i ve ekonomik haklardır. Telif haklarının, bireysel ve toplumsal ölçekte iki temel ereği vardır.

– Bireysel: yapıt sahiplerini ödüllendirerek onları yapıt üretmeye özendirmek.

– Toplumsal: Yasalarla belirlenen süre sonunda telif hakkı sona ermiş olan yapıtları toplumun her kesiminin kullanımına sunmak.

      Telif hakkı yasaları, hangi yapıtların korunacağını tanımlarken, yapıt sahiplerinin ve kullanıcıların haklarını düzenleyerek aralarında bir denge kurmayı amaçlar. Yayıncılar ve kütüphaneler de uygulamalarında telif hakkının korunmasına önem vermelidir. E-kitaplar için telif haklarının düzenlenmesi basılı kitaplara göre çok daha karmaşıktır. E-kitaplann arşivlenmesi kopyalamaya dayandığından yapılacak düzenlemelerde yayıncıların ve yazarların haklarının nasıl korunacağı; kütüphanelerin kopyalama yoluyla arşivleyerek kullanıcılarına genellikle ücretsiz olarak sunduğu e-kitaplarda, kullanıcıların yayın üzerindeki denetiminin sınırlandırmasının bilgi edinme Özgürlüğüne ters düşüp düşmediği konularının kesin bir anlatımla belidenmiş olması gerekir. Elektronik yayıncılığın gelişmesiyle birlikte kullanımda olan yayınların bu yeni biçime dönüştürülmesi ve/veya yeni yayınların elektronik ortamda sunulması, olumlu katkılarının yanı sıra birlikte kimi  sorunlar da getirmiştir. Elektronik ortamda yer alan yayınlar geleneksel ortamdaki yayınlara oranla daha çabuk kopyalanabilmekte ve paylaşılmaktadır. Bu kopyalama ve paylaşımın yapıt sahiplerinin düşünsel iyelik haklarını bozacak biçimde olmaması için yasal ve teknik çalışmalar tüm dünyada sürmektedir. Hem e-kitap satışlarını arttıracak hem de "korsan e-kitaplar"a ilgiyi yok edecek tek çözüm. KDV oranlarındaki dengesizliğin giderilmesi İdi. Bu gerçekleşti ama fiyatlar çok fazla düşmedi. Ancak yine de kargacık burgacık harfler, düzensiz sayfalar yerine ölçünlü (epub) düzenli bir kitap okuma düşüncesi okuyucularca uygun görülecektir. Dünyaya Uyum Sağladık. Dönüşüm Gerçekleşiyor. E-kitaplar ilk duyulduğunda bir gezgin aygıt üzerinden kitap okuma düşüncesine büyük bir çoğunluk tepki göstermişti. Tabi bu tepkilerin yaş gruplarıyla da ilgisi oldukça fazla İdi. Ama artık, tablet bilgisayar ve akıllı telefon kullanımının yaygınlaşmasıyla bu tepkiler azaldı. Bununla birlikte ilginç olan, "e-kitap okuyucusu aygıt" alanların sayıları arttı. Neden "e-kitap okuyucu" aldıkları 

araştırıldığında alınan yanıt, "tabletler göz yoruyor veya telefonda okumak güç". Sözün kısası e-kitaplar yaşamımızda ve artık daha kolay nasıl okuyabiliriz diye seçenekler araştırılmaya başlandı bile.

      E-kİtap satış bilgisunan idefix'te satılan epub ya da Pdf formatındaki e-kitaplar Adobe DRM (Digital Rights Management) ve de TTGV ve TÜBİTAK ile işbirliği kapsamında geliştirilmiş olan idefix DRM ile şifrelenmektedir.  Bu bilgisunardan satın alınan e-kitapları, kişisel bilgisayarımızda ve Adobe destekti bir gezgin aygıtta Adobe DRM korumalı olarak okuyabiliyoruz….

Idefix'in, İOS ve Android işletim sistemli tablet ve akıllı telefonlar için geliştirdiği idefix Kitaplık uygulamasında ise idefix DRM korumalı olarak e-kitaplarımızı okuyabiliyoruz. Ancak örneğin, Amazon Kindle adlı e-kitap okuyucusu aygıt, Adobe DRM'i desteklemediği İçin idefix'ten satın aldığınız e-kitaplar bu cihazlarda çalışmamaktadır. Bu nedenle, e kitap satın almadan önce, elimizde bulunan aygıt üzerinde çalışıp çalışmadığı bilgisi sorgulanmalıdır.

Kural Tanımlama Çalışmaları

      İnternet ortamında yer alan veya satın alınan bir e-kıtabm, kullanıcılarca çoğaltılarak paylaşılmasını önleyerek; yazar, yayıncı, hizmet sağlayıcı ve diğer e-kitap endüstrisi taraflarının haklarını korumak için, e-kitap okuyucu üreticileri ile e-kitap yazılımı üreticileri çeşitli sistemler geliştirmişlerdir.  Sayısal Haklar Yönetimi Sistemleri (Dijital Rights Management Systems), yaratıcı düşünce  iyeliği üzerinde denetim uygulanması için. yazılım ve donanım ikilisi üzerinden kullanıcıyı erişim ve kullanımda sınırlandıran (zaman, ücret, içeriğe erişim, yazdırma, kopyalama vb.) kurallar getirerek, yapıt  sahiplerinin telif haklarını korumayı erekleyen dizgelerdir.

      İstanbul Bilgi Üniversitesi Bilişim Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından 2006 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı için hazırlanan "Sayısal Hak Yönetimi" adlı rapora göre;

"Sayısal Hak Yönelimi, konuyla ilgili pek çok farklı yöntemin bulunması ve uygulamalar arasında gerekli tekilleştirmenin sağlanamaması nedeniyle, kesin bir biçimde lanımlanamamaktadır. Sayısal hak yönetiminin İşlev ve uygulama yöntemleri genel olarak göz önünde bulundurulacak olursa DRM; elektronik yöntemler kullanılarak, sayısal veriler üzerinde bulunan düşünsel hakların kullanılan tekniğe göre korunması, izlenmesi, kısıtlanması olarak  tanımlanabilir. Tanımlamadaki ayrımlann asıl nedeni, kullanılan her tekniğin hak yönetimi anlamında ayrı bir İşlevin oluşmasına ve / veya ayrı bir medya üzerinde kullanılabilmesini olanaklı kılmasıdır. Ölçünlü (Standart)   DRM gereksinimlerinin henüz belirlenmemiş olması nedeniyle zorunlu  işlevlerden bir veya birkaçını yerine getiren yöntemler 'sayısal hak yönetimi" teknikleri olarak tanımlanmaktadır."

 

Sınırlamalar, Onay ve Beklentiler

      Elektronik kitaplar İçin bir DRM sisteminde yazarlar ve yayıncıların beklentilerini karşılayacak izinler şunlar olabilir: 

      Satışlar ve satın alan kullanıcıları izleyebilme,

–     Eleştirmenler İçin sınırlı dağıtımla inceleme kopyaları sağlama,

–     Kullanıcıların e-kitabı bir başka kullanıcıya ödünç verebilmesi,

–     Kullanıcıların silinen kitabı yenisiyle değiştirebilmesi,

–     Yazdırma İzni veya yasağı,

–     E-kitabın bölümlerini kopyalama izni veya yasağı,

–     Başlangıç ve bitiş tarihleriyle sınırlandırılmış kitabın bölümlerini ücretsiz görüntüleyen bir deneme-önizleme ile satın almadan önce inceleme olanağı sunması, E-kitabın yeniden satılabilir olması izni veya yasağı,

–     E-kİtabın bağışlanabilir olması izni veya yasağı.

–     E-kitabın çeşitli aygıtlarda okunabilmesi veya bir aygıttan öbürüne taşınabilmesi.

Uluslararası Örgütlenmeler

      Dünyada e-kitapla ilgili "sayısal hak yönetimi sistemleri" ile ilgili çalışmalar yapan örgütlenmelerden başlıcalarını da. konuyla daha yakından ilgilenenler için sıralayalım:

      İngiltere'deki Yayıncılar Derneği. Kitapçılar Derneği, Kütüphane ve Bilgi Profesyonelleri Enstitüsü Kurucusu ve İngiliz Ulusal Kütüphanesi katkısı ile kurulan bağımsız Kitap Endüstrisi İletişimi BIC (the Book Industry Communication [UK] (httg://wvyw.bıc.org.uk/) E-kitap için olası pazarları ve DRM'yi tanımlamış olan AAP (Assocİation of American Publishers) (nttp;//www.publishers.org)

      E-kitap konusunda geliştirmiş olduğu temel kurallar ile lider bir kuruluş olan Açık e-Kitap Forumu OEBF (the Open eBook Forum) (http://www.idpf.org/) XML'e dayalı ölçünler geliştirmeyi erekleyen Yapılandırılmış Bilgi Standartlarının Geliştirilmesi Organizasyonu OASIS (Organization for the Advancement of Structured Information Standards) (http:flwwv.oasis-open.org)

DRM için açık standartlar geliştirmek ve Ödüllendirmek ereği ile kurulmuş uluslararası bir ortam olan Açık Dijital Haklar Dili Girişimi ODRL (Open Digital Rights Language Initiative) (http://odrl.net/) Amerikan kitap endüstrisinde yer alan yayıncılar, satıcılar, dağıtıcılar, sağlayıcılar, kütüphaneciler ve öbür basılı ve elektronik yayıncılığa katılanlar ile kitap ticareti yapan önder birlikteliklerin bir araya gelerek kurdukları bir grup olan Kitap Endüstrisi Çalışma Grubu BISG (the Book Industry Study Group [USA]) (http://www.bisg.org/)

SONUÇ

      Kitaplar, yıllardır alışageldiğimiz biçimlerini yitiriyorlar, ama yok Olmuyorlar Yalnızca önceden yaratılmış bıçemin dışında "elektronik kitap", "sayısalkitap", "sanalkitap"veya "sestikitap"adlarıyla karşımıza, çıkıyorlar. Algılamaya göre var olan 'kitabın kokusu', yenni "kitabın sesine ve görüntüsüne" bırakıyor Kitabın kayıtlı olduğu "yazılı ortam: kağıt", elle tutulamayan "elektronik ortama*1 evriliyor. Ancak kesin olan, kitapların yok olmadığı ve asla yok olmayacağı gerçeğidir. Yazın ve yayın dünyasına para kazandıracak yeni iş örnekleri gelişmedikçe, kâğıt yayınlar var olmayı sürdüreceklerdir. Anılan bu yeni örnek bulunduğunda ise. en büyük giderleri kâğıt ve dağıtım olan yayıncılar, kendi elleriyle kâğıt baskıya son vereceklerdir.
………………………………………………………

1. Önder. Işık (2010) "E-kitap Olgusu ve Türkiye'de Durum", Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, ss. 22

2. EPUB ya tam adıyla Elektronik Publication, Uluslararası Sayısal Yayıncılık Forumu (IDPF) tarafından e-kitap standardı olarak ilân edilen, gömülü cihazlarda ve bilgisayarlarda kullanılmak üzere geliştirilmiş bir dosya biçimidir.  tr.vikipedia.org/wiki/EPUB

3. 1.12.2013 tarih ve 2013/5595 Sayılı BKK

4. 17/03/2014) (www.idefix.com/ekitap)

5. Korsan e-kitapların birçoğu, basılı kitapların çoğaltılmış biçimi gibidir. Yani DRM sistemiyle korunan satışta bulunan hitaplar değil, bunlar genellikle tarayıcıyla taranıp pdf'e çevrilmiş dosyala' olarak karşımıza çıkar. YE.

6. http://bthukuku bilgi.edu.tr/documents/JDRM%20rapor%20son temiz%20versiyon.pdf