Kösem Sultan ve Osmanlı’nın çöküş çizgileri
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları’nda, Turhan Oflazoğlu’nun Osmanlı Tarihi’ne ilişkin, tarihsel oyunlarından biri olan Kösem Sultan sahneye kondu. Haseki Mâh-Peyker Kösem Valide Sultan (1590-1651).
Engin Uludağ’ın sahneye koyduğu ve bir çağdaş tragedya niteliğinde olan Turhan Oflazoğlu’nun üçlemesinin son oyunudur. Üçlemenin ilk oyunu 4. Murat (1970) ikincisi Deli İbrahim (1967) ve Kösem Sultan (1980) yıllarında sahnelendi. Burada sahnelenişe göre sıralamayı yaptım. Üçlemenin oynanış sıralaması ile tarihsel sıralaması farklıdır. Yazar Oflazoğlu, şiirsel dili ve güzel Türkçesi ile yazmış olduğu tarihsel oyunlara gerçeklere aykırı düşmeyen bakış açısını getiriyor. Seçtiği kahramanların tiyatroya uygun özel yaşamlarından, iktidar oluşlarından kesitler verirken tarihi çarpıtmıyor. Oyun için gerekli olan ikircikli durumların sahneye uygun söylemlerini usta diliyle yetkin biçimde kullanıyor. Abartısız, doğrulardan yana, tarihle kurduğu tiyatro ilişkisi ulusal oyun yazarlığımıza katkı sağlıyor. Dil ile kurduğu diyaloglar sahne yapıtlarımıza zenginlik getiriyor. Yazarın nesnel ve öznel bakış açısı Kösem Sultan’da ilgi çekici kırılma noktaları ile Osmanlı tarihinden, gerileme döneminden, durdurulamayan çöküşünden derin izler buluyoruz. Çünkü oyunun kahramanları tarihin gerçek kişileridir. Kösem Sultan bu gerçekliği ileri boyutlara taşımış, iktidar olmuş bir Valide Sultan’dır. Sultan Ahmed’in eşi – güçlü bir kraliçe-, 4. Murat ile Deli İbrahim’in annesi. Bu soylu kadın kahramanı betimlemek kolay olmamakla beraber yazar, tarihsel bilgisi ile başarıya ulaşıyor.
Kanuni Sultan Süleyman (1494 – 1566) imparatorluğun yükselişinin doruktaki padişahıdır. Uzun süren iktidarında gücüne güvenerek devletin başına bela olan Ebussuud Efendi’yi Şeyhülislam görevine getiriyor. Yavuz Sultan Selim’den sonra Alevi yurttaşlarımıza karşı en şiddetli uygulamaları gündeme getirmek isteyen bir din adamı düşünün, Kanuni O’na göz yumdu, Fransılara ticari ayrıcalık (kapitülasyon) tanıdı. Haremi ilk kez Galata bankerlerine borçlandı. İnanılmaz yanlışlığı da oğlu Şehzâde Mustafa’yı öldürtmesidir. Oğluna yazdığı mersiyesi de benim elimdedir.
Bazı kısaltmalar yerinde değildi
Oflazoğlu’nun üçlemesinin üçünü de ilk sahnelenişlerinde gördüm. 4. Murat’ın Okan Demiriş tarafından yapılan operasını çok kez izledim. Kösem Sultan oyununa gelince, ilk izlediğimdeki estetiği bulamadım. Bazı kısaltmaların yerinde olmadığını duyumsadım. Engin Uludağ’ın tarihsel oyunlardaki ‘rejisinin’ bu kez arkaplanının (background) düştüğünü gördüm. Bu nedenle oyunun temposu ağırlaşıyor ve izleyici açısından giderek etkisi azalıyor. Temponun yavaşlığının bütün oyuncuları etkilediğini belirtmeliyim. Sözünü ettiğim görüntü içerisinde oyuncuların başarısı orta düzeyi aşamıyor. Kösem Sultan rolünde Şebnem Köstem’in usta oyunculuğu ve teknik becerisi söylediğim orta düzeyde bir yorum getirebiliyor. Yine de Turhan Sultan rolündeki Zeynep Özyağcılar ile çekişmeleri ilgiyle izlenebiliyor. Zeynep Özyağcılar daha bir tempolu kompozisyonu yeğlemekle birlikte oyunun genel akışında herkesin başarısı orta düzeyi aşmıyor. İktidar tutkusu, hırsı çözümlenmesi güç (dolantı) entrikalara dönüşüyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun kanlı iktidar kavgaları beşyüz yıllık imparatorluğun kaçınılmaz sonunu getiriyor. Gerileme döneminde neredeyse bütün savaşlar yitiriliyor. Anadolu isyanları aşırı şiddetle ve kanlı biçimde bastırılıyor. Bu hızlı gerilemenin sonunda Sevr (1920) kabul edilerek imparatorluğun sonu ilan ediliyor. İstanbul artık İngilizlerin elindedir. Türkiye parçalanmıştır. Anafartalar kahramanı Mustafa Kemal Anadolu’ya geçerek Kuva-yi Milliye’yi kuruyor. Kurtuluş Savaşı ile yeni bir destan yazılıyor ve Türkiye Cumhuriyeti kuruluyor. Cumhuriyet’in kazanımları olan çağdaş uygarlık anlayışı içerisindeki kültür kurumları, laiklik Türkiye bölünerek kaldırılmak isteniyor. 90 yıllık cumhuriyeti hiçbir iktidar yıkamaz.
Hayati Asılyazıcı
Alıntı: Aydınlık Gazetesi
hayatiasilyazici@yahoo.com
