ELEŞTİREL BAKIŞ
hayatiasilyazici@aydinlikgazete.com
HAYATİ ASILYAZICI
Türkiye'de Bertolt Brecht ve oyunları
Türkiye'de ilk Brecht; 1937 İspanya İç Savaşı’nı anlatan ve aynı yıl yazdığı, Paris'te Salle Ayar'da oynanan “Carrara Ana’nın Silahları”, amatör bir tiyatro tarafından oynandı (1960). Aralarında Celile Toyon ve İsmail Biret'in rol aldığı bu oyun ilgiyle izlenmişti. Ayrıca amatör bir toplulukça Brecht'in “Küçük Burjuva Düğünü” ve “Kural ve Kuraldışı” oynandı.
Bertolt Brecht profesyonel sahnede ilk oynanışı, Muhsin Ertuğrul'un genel sanat yönetmeni olduğu 1962-63 döneminde, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları Tepebaşı Dram Tiyatrosu'nda Beklan Algan'ın sahneye koyduğu “Sezuan'ın İyi İnsanı” adlı oyunuyla oldu. Brecht'in epik tiyatro örneğinin seçkin bu yapıtı gösteriminin ilk gecesinde; Komünizm ile Mücadele Derneği yöneticileri tarafından Tepebaşı Tiyatrosu'nda basıldı, sanatçılara saldırıldı ve o gece oyun oynanamadı. Bir süre sonra olay gecesi gösteride bulunan Prof.Dr. Sulhi Dönmezer'in başkanlığındaki bilirkişi, oyunu akladı ve oyun tekrar sahneye getirildi. Oyun demokrasiyi, özgürlüğü ve toplumda iyi insan olma örneğini simgeler.
Özel tiyatrolarda Brecht
Özel profesyonel bir tiyatroda oynanan ilk Brecht oyunu ise Ankara Birlik Sahnesi'nde Vasif Öngören'in sahneye koyduğu “Adam Adamdır” adlı oyunu oldu (1970).
“3 Kuruşluk Opera” ve “Bay Puntila ile Uşağı Matti” adlı Brecht'in 2 oyunu Dormen Tiyatrosu'nda sahnelendi.
Ankara Sanat Tiyatrosu (AST), ilk olarak Brecht’in “Hitler Rejiminin Korku ve Sefaleti” (1971-72) oyununu sahneledi. Provaları 4 ay süren Yılmaz Onay’ın yönettiği bu çalışma 4 kez -kapalı gişe- oynandıktan sonra yasaklandı. AST, kararlılıkla 1973-74 sezonunda, yazarın “Carrar Ana’nın Silahları’ oyunu yanı sıra “Hitler Rejiminin Korku ve Sefaleti” tekrar sahneledi ancak bir hafta sonra tiyatro kapatıldı. AST’ta sahnelenen Maksim Gorki'nin ünlü romanı “Ana”yı (1975) ise Brecht epik tiyatro biçiminde tiyatroya uyarlamıştı. Topluluk, 1976-77 döneminde de yine Brecht’in “1897 Komün Günleri”ni Rutkay Aziz yönetmenliğinde sahneledi. Aynı sezon İstanbul Festivali’ne davet edilen oyun, isminden dolayı Atatürk Kültür Merkezi’nde oynatılmayınca, AST oyununu geri çekti ve festivale katılmadı. Brecht’in AST tarafından sahnelenen diğer 2 oyunu “Tak-Tik (Yuvarlakkafalılar-Sivrikafalılar) (1978-79) ve “Jan Dark Davası” (1994-95) Rutkay Aziz yönetti ve müziklerini Timur Selçuk yaptı. 2002-2003 sezonunda oynanan “Küçük Burjuva Düğünü” ise Yılmaz Onay yönetti.
Aralık 1963 tarihinde Asaf Çiyiltepe ve arkadaşları tarafından devrimci ve ilerici bir tiyatro olarak kurulm
Dostlar Tiyatrosu, Brecht’ten ilk olarak Mehmet Akan-Genco Erkal yönetmenliğinde “Analık Davası”nı (1971-72) oynadı. “Brecht-Kabare”yi yine Genco Erkal yönetti (1978-79). Mehmet Ulusoy'un sahneye koyduğu “Kafkas Tebeşir Dairesi”ni oynadı. (1979-1980) Tiyatronun bir diğer oyunu Genco Erkal’ın yönettiği “Galileo Galilei” oldu. Brecht’in ölümünün 30. yılında Genco Erkal Brecht’in şiir, öykü ve şarkılarından uyarladığı “Ben Bertolt Brecht”i sahneledi ve Zeliha Berksoy’la sahneyi paylaştı. “Bay Puntila ile Uşağı Matti”yi de Adalet Cimcoz çevirisiyle sahneye koydu (1987-88). Dostlar Tiyatrosu, Genco Erkal 1997-98 sezonunda da Brecht’in yapıtlarından uyarlayıp yönettiği “Yosma” oyununu sahneledi. “Yosma”yı Zeliha Berksoy canlandırdı.
Ortaoyuncular Tiyatrosu, Ferhan Şensoy’un, Brecht’in 7 şiirinden yola çıkarak yazıp yönettiği “Anna'nın Yedi Ana Günahı”nı sahneledi. Oyunun başrolü Zeliha Berksoy’undu (1983). “Galile'nin Yaşamı” adlı oyun ise İstanbul Şehir Tiyatro'larında oynandı ve Metin Deniz oyunu sahneye koydu. Aynı tiyatroda Yücel Erten'in yönettiği “Kafkas Tebeşir Dairesi” 3. Brecht oyunu oldu. Ankara Devlet Tiyatrosu'nda Yücel Erten'in yönettiği “Arturo Ui'nin Önlenemez Yükselişi” ve “Galilei'nin Yaşamı” oyunu sahnelendi.
2008-09 sezonundan başlayarak Tiyatro Pera da Nesrin Kazankaya’nın Brecht’in metinlerinden uyarlayıp yönettiği “Rahat Yaşamaya Övgü! (Brecht Kabare)” oyununu sahneliyor.
Türkiye'de Brecht oyunlarıyla epik tiyatro kuramıyla etkili oldu. Etkide kalan yazarlar arasında “Keşanlı Ali Destanı” ile Haldun Taner ve “Asiye Nasıl Kurtulur?” ile Vasıf Öngören'i örnek gösterebiliriz.
Bu arada Türkiye'de Brecht oyunlarının toplu olarak yayımlamakta olduğu MitosBoyut Yayınları 11 ciltlik kitabını çıkardığını belirtmeliyim, 2 cilt de yayımlanma aşamasındadır. Ayrıca Brecht'in bütün şiirleri tek ciltte toplanmış ve aynı yayınevinde yayımlanmıştır.
